ಬೇಂದ್ರೆ: ಅದ್ಭುತ ಪ್ರತಿಭೆಯ ಅನುವಾದಕ

ಬೇಂದ್ರೆಯವರನ್ನು ಅದ್ಭುತ ಪ್ರತಿಭೆಯ ಕವಿ ಎಂದು ವರ್ಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅವರು ಅದ್ಭುತ ಪ್ರತಿಭೆಯ ಅನುವಾದಕರೂ ಆಗಿದ್ದರು.

“ನಾಳೆ ಬೆಳಗ್ಗೆ ಬಂದೈತಿ ಮಹಾಮರಣಾ
ಹಸನುಳದಾssವ ನಮ್ಮಂತಃಕರಣಾS”

ಬೇಂದ್ರೆಯವರು ಬರೆದ ಈ ಸಾಲುಗಳನ್ನು ಓದುತ್ತ ಹೋದಂತೆ , ನೇಣಿಗೆ ಕೊರಳು ಕೊಡಲು ಸಿದ್ಧರಾಗಿ ನಿಂತ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಹೋರಾಟಗಾರರ ಸ್ಫೂರ್ತಿಯುತ ಚಿತ್ರ ಕಣ್ಣೆದುರಿಗೆ ಕಟ್ಟುತ್ತದೆ. ಕವನದ ಮುಂದಿನ ಸಾಲುಗಳು ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ಇನ್ನಷ್ಟು ಆವೇಶವನ್ನು ತುಂಬುತ್ತವೆ. ಅದರೆ ಈ ಹೋರಾಟಗಾರರು ಯಾರು ಎನ್ನುವದು ಒಮ್ಮೆಲೆ ಅರಿವಾಗುವದಿಲ್ಲ. ಬಹುಶಃ ಬ್ರಿಟಿಶರಿಂದ ಗಲ್ಲಿಗೇರಿಸಲ್ಪಡುತ್ತಿರುವ ಭಾರತೀಯ ಉಗ್ರಗಾಮಿ ಯುವಕರು ಇವರಾಗಿರಬೇಕು. ಅಂದರೆ . . . ಭಗತಸಿಂಗ, ಚಂದ್ರಶೇಖರ ಆಜಾದ ಅಥವಾ ಸಂಗೊಳ್ಳಿ ರಾಯಣ್ಣ? ಬೇಂದ್ರೆಯವರು ಯಾರ ಕಹಳೆಯ ಕೂಗನ್ನು ನಮಗೆ ಕೇಳಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ?

ಕವಿತೆಯ ಕೊನೆಕೊನೆಗೆ ಬಂದಂತೆ, ಒಂದು ಸಾಲು ಬರುತ್ತದೆ:
“ಫಿಲಿಪೀನಾ ನಾಡದೇವಿ . . . . “
ಈಗ ಅಚ್ಚರಿ ಹುಟ್ಟುತ್ತದೆ. ಬೇಂದ್ರೆ ಫಿಲಿಪ್ಪೀನ್ಸ್ ದೇಶದ ಹುತಾತ್ಮರ ಬಗೆಗೆ ಕವಿತೆ ರಚಿಸಿರುವರೆ?- ಎಂದು.

ಧಾರವಾಡದ ’ಮನೋಹರ ಗ್ರಂಥಮಾಲೆ’ಯ ರಜತಮಹೋತ್ಸವದ ಅಂಗವಾಗಿ ೧೯೫೯ರಲ್ಲಿ ಬಿಡುಗಡೆಯಾದ ’ನಡೆದು ಬಂದ ದಾರಿ’ಯಲ್ಲಿ ಈ ಕವಿತೆ ಪ್ರಕಟವಾಗಿದೆ. ಓದುತ್ತ ಹೋದಾಗ ಇದು ಅನುವಾದ ಎನ್ನುವದು ಗೊತ್ತಾಗುವದೇ ಇಲ್ಲ. ಈ ಅನುವಾದದ ಹಿಂದೆ ಒಂದು ಕತೆ ಇದೆ.

ಫಿಲಿಪ್ಪೀನ್ಸ್ ಸ್ವತಂತ್ರವಾದ ಬಳಿಕ, ಆ ದೇಶದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೋತ್ಸವದ ದಿನದಂದು ಭಾರತದಲ್ಲಿಯ ಆಕಾಶವಾಣಿ ಕೇಂದ್ರಗಳು ಈ ಗೀತೆಯ ಅನುವಾದವನ್ನು ಪ್ರಸಾರ ಮಾಡಬೇಕೆಂದು ಕೇಂದ್ರ ಸರಕಾರವು ಏಕಾಏಕಿಯಾಗಿ ಒಂದು ಆದೇಶ ಹೊರಡಿಸಿತು. ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಸಾಹಿತಿ ಶ್ರೀ ಎನ್.ಕೆ. ಕುಲಕರ್ಣಿಯವರು ಧಾರವಾಡ ಆಕಾಶವಾಣಿ ಕೇಂದ್ರದಲ್ಲಿ ಅಧಿಕಾರಿಯಾಗಿದ್ದರು. ಅವರು ಈ ಗೀತೆಯ ಇಂಗ್ಲಿಶ್ ಆವೃತ್ತಿಯನ್ನು ಹಿಡಿದುಕೊಂಡು ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ಮನೆಗೆ ಓಡಿದರು. ಬೇಂದ್ರೆ ಆಗ ಸಂಜೆಯ ವಾಯುವಿಹಾರಕ್ಕೆ ಹೋಗಿದ್ದರು. ಎನ್.ಕೆ.ಯವರು ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ಶ್ರೀಮತಿಯವರಿಗೆ ಸಂಗತಿಯನ್ನು ವಿವರಿಸಿ, ಅನುವಾದ ನಾಳೆಯೇ ಬೇಕು ಎಂದು ಹೇಳಿ, ಆ ಕಾಗದವನ್ನು ಅಲ್ಲಿಟ್ಟು ಹೋದರು.

ಮುದ್ದಾಮ ಕವಿಗಳು ಇಂತಹ ಅನುವಾದ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ತಕ್ಷಣವೇ ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತಾರೆ, ಅದರೆ ಈ ಉದ್ದಾಮ ಕವಿ ಸಿಟ್ಟಿನಿಂದ ಎಲ್ಲಿ ಕಾಗದವನ್ನು ತನ್ನ ಮುಖದ ಮೇಲೆ ಬಿಸಾಡುತ್ತಾನೊ ಎಂದು ಹೆದರುತ್ತಲೆ, ಎನ್.ಕೆ.ಕುಲಕರ್ಣಿ, ಮರುದಿನ ಬೆಳಗ್ಗೆ ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ಮನೆಗೆ ಹೊದರು. ಬೇಂದ್ರೆ ಇರಲಿಲ್ಲ, ಬೆಳಗಿನ ವಾಯುವಿಹಾರಕ್ಕೆ ಹೋಗಿದ್ದರು. ಆದರೆ ’ಅನುವಾದ’ ಮಾತ್ರ ಸಿದ್ಧವಾಗಿ ಮೇಜಿನ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತುಕೊಂಡಿತ್ತು. ಇತರ ಭಾರತೀಯ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಮಾಡಲಾದ ಅನುವಾದಗಳನ್ನು ನೋಡಿದ ಎನ್.ಕೆ. ಕುಲಕರ್ಣಿಯವರು, ಇತರ ಯಾವುದೇ ಅನುವಾದವೂ ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ಕನ್ನಡ ಅನುವಾದದ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿಲ್ಲ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಇದು ಕನ್ನಡದ ರಚನೆಯೇ ಎನ್ನುವಷ್ಟು ಸುಂದರವಾಗಿದೆ ಈ ಅನುವಾದ.

ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ಅನುವಾದ ಸಾಮರ್ಥ್ಯದ ಉಜ್ವಲ ಉದಾಹರಣೆ ಎಂದರೆ ಕಾಳಿದಾಸನ ’ಮೇಘದೂತ’. ಬೇಂದ್ರೆಯವರಿಗಿಂತಲೂ ಮೊದಲು ಸಹ ಮೇಘದೂತವನ್ನು ಕೆಲವರು ಕನ್ನಡಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಶ್ರೀ ಶಾಂತಕವಿ, ವರದಾಚಾರ್ಯ, ಕುಕ್ಕೆ ಸುಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರಿ ರೈನಾಪುರ, ಎಸ್.ವಿ. ಪರಮೇಶ್ವರ ಭಟ್ಟ ಇವರು ಅನುವಾದಕರಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖರು.

ಕಾಳಿದಾಸನ ಮೇಘದೂತವು ನಾಲ್ಕು ಸಾಲುಗಳ ಮಂದಾಕ್ರಾಂತ ವೃತ್ತದಲ್ಲಿ ರಚಿತವಾಗಿದೆ. ಕನ್ನಡ ಅನುವಾದವನ್ನು ಯಾರೂ ಇದೇ ವೃತ್ತದಲ್ಲಿ ನಿರ್ವಹಿಸಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಬೇಂದ್ರೆಯವರು ಇದಕ್ಕೆ ಸಮಸ್ಪಂದಿಯಾದ ನಾಲ್ಕು ಸಾಲುಗಳ ವೃತ್ತದಲ್ಲಿ ಕನ್ನಡ ರಚನೆಯನ್ನು ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಉದಾಹರಣೆಗಾಗಿ ಒಂದು ಮೂಲಪದ್ಯವನ್ನು ಹಾಗು ಆ ಪದ್ಯದ ಅನುವಾದಗಳನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ನೋಡಬಹುದು:

ಮೂಲಪದ್ಯ:
“ತಸ್ಮಿನ್ನದ್ರೌ ಕತಿಚಿದಬಲಾವಿಪ್ರಯುಕ್ತಸ್ಸಕಾಮೀ
ನೀತ್ವಾಮಾಸಾನ್ ಕನಕವಲಯಭ್ರಂಶರಿಕ್ತಪ್ರಕೋಷ್ಠಃ
ಆಷಾಢಸ್ಯ ಪ್ರಥಮೇ ದಿವಸೇ ಮೇಘಮಾಶ್ಲಿಷ್ಟಸಾನುಮ್
ವಪ್ರಕ್ರೀಡಾಪರಿಣತಗಜಪ್ರೇಕ್ಷಣೀಯಂ ದದರ್ಶ”

ಈಗ ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ಅನುವಾದವನ್ನು ನೊಡಿರಿ:
“ಅಗಲಿ ಇದ್ದರೂ ಆಸೆಗೊಂಡಿರಲು ಗಿರಿಯೊಳಂತು ಇಂತು
ಕೆಲವೆ ತಿಂಗಳಲ್ಲಿ ಚಿನ್ನ ಕಡಗ ಮೊಳಕೈಗೆ ಸರಿದು ಬಂತು
ಕಾರಹುಣ್ಣಿವೆಯ ಮಾರನೆಯ ದಿನವೆ ಮೋಡಕೋಡನಪ್ಪಿ
ಕಂಡಿತೊಡ್ಡಿನೊಡ ಡಿಕ್ಕಿಯಾಡುವಾ ಆನೆಬೆಡಗನೊಪ್ಪಿ”

ಇತರರ ಅನುವಾದ (೧):
ಲಲನೆಯಳಲದು ಮೀರೆ
ಬಲಗುಂದಿ ಮೈ ಸೊರಗಿ
ಬಲದೋಳ ಬಳೆಗಳಚಿ ಬೀಳೆ ಕೈಯಿಂ
ಕೆಲವು ತಿಂಗಳ ಕಳೆದು
ಮಳೆಗಾಲದಾ ಮೊದಲು
ಜಳದವನು ನೋಡಿದನು ಗಿರಿಶಿಖರದೊಳ್

ಇತರರ ಅನುವಾದ(೨):
ಅಬಲೆಯನು ತಾನಗಲಿ ಕನಕವಲಯವು ಕಳಚಿ
ಬರಿದಾದ ಮುಂಗೈಯೊಳಾ ಕಾಮಿಯು
ಆದುವೆ ಗಿರಿಯೊಳು ನೆಲಸಿ ಕೆಲವು ತಿಂಗಳು ಕಳೆದು
ಆಷಾಢ ಮಾಸದಲಿ ಮೊದಲ ದಿವಸ
ದಂತದಲಿ ಧರೆಯನೆಗೆದೆರಚುತಿರುವಾಚದಲಿ
ತೊಡಗಿರುವ ಆನೆಯೊಲು ಕಣ್ಗೆಸೆಯುತಿರುವ
ಸಾನುದೇಶವನಪ್ಪಿ ಸೊಬಗನಾಂತಿರುವೊಂದು
ಹಿರಿದಾದ ಮೋಡವನೊಂದು ಕಂಡೆನೆಂದು”

ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ಅನುವಾದದಲ್ಲಿ ಕ್ಲಿಷ್ಟತೆ ಇಲ್ಲ. ಮೂಲಕವನದ content ಹಾಗು ಛಂದಸ್ಸಿನ ಸೌಂದರ್ಯ ಉಳಿದುಕೊಂಡಿದೆ. ’ಮಖ್ಖೀ ಕಾ ಮಕ್ಖೀ’ ಶಬ್ದಾನುವಾದವಿಲ್ಲ. ಮೂಲಕವಿ ಹೇಳಬಯಸುವ ಅರ್ಥವನ್ನು ಬೇಂದ್ರೆ ಕನ್ನಡಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ “ಆಷಾಢಸ್ಯ ಪ್ರಥಮೇ ದಿವಸೇ . . . ” ಈ ಸಾಲನ್ನು ಗಮನಿಸಬೇಕು. ಉತ್ತರ ಭಾರತೀಯರು, ಮಾಸಾರಂಭವನ್ನು ಕೃಷ್ಣಪಕ್ಷದ ಪ್ರತಿಪದೆಯಿಂದ ಗಣಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಶುಕ್ಲಪಕ್ಷದ ಪ್ರತಿಪದೆಯಿಂದ ಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆದುದರಿಂದ ಬೇಂದ್ರೆ ಈ ಸಾಲನ್ನು ’ಆಷಾಢದ ಮೊದಲ ದಿವಸ” ಎಂದು ಅನುವಾದಿಸದೇ, ’ಕಾರಹುಣ್ಣಿವೆಯ ಮಾರನೆಯ ದಿನವೆ . .’ ಎಂದು ಬದಲಾಯಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಚಿನ್ನದ ಕಡಗ ಮುಂಗೈಯಿಂದ ಜಾರಿ ಕೆಳಗೆ ಬಿದ್ದಿತು ಅನ್ನುವದನ್ನು, ಮೊಳಕೈಗೆ ಜಾರಿ ಬಂದಿತು ಎಂದು ಬದಲಾಯಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ.(ಬಹುಶ: ಅದು ಅಶುಭಸೂಚಕ ಎನ್ನುವ ಕಾರಣಕ್ಕಾಗಿ ಇರಬಹುದು.) ಅನುವಾದ-ಪ್ರತಿಭೆಯೆಂದು ಇದಕ್ಕಲ್ಲವೇ ಕರೆಯಬೇಕಾದದ್ದು?

ಬೇಂದ್ರೆಯವರು ಅನೇಕ ರಸಮಯ ಕನ್ನಡ ಪದಗಳನ್ನು ಮೇಘದೂತದ ಅನುವಾದದಲ್ಲಿ ಸೃಷ್ಟಿಸಿ ಬಳಸಿದ್ದಾರೆ. ಉದಾಹರಣೆಗಳು: ಕೊರಳ-ಗೆಳತಿ, ಬಯಕೆ-ಮರುಳ , ದೈವ-ಬಂಧು, ಮಳ್ಳ ಮುರುಕ , ಕಾಲ-ನೀರು, ಕಲ್ಮಾಡ, ತುಂತುಂಬಿ ಮಾಲೆಯಾಗಿ. ಇತ್ಯಾದಿ.

ರಸಸೃಷ್ಟಿಯು ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕಾವ್ಯದ ಲಕ್ಷಣವಾಗಿದೆ. ಕಾಳಿದಾಸ ಅದನ್ನು ’ಮೇಘದೂತ’ದಲ್ಲಿ ಮಾಡಿದ್ದಾನೆ. ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಬೇಂದ್ರೆ ಅದನ್ನು ಮರುಕಳಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ನುಡಿಯಲ್ಲಿಯೆ ಅದನ್ನು ಈ ರೀತಿಯಾಗಿ ಹೇಳಬಹುದು:

“ಕವಿಯ ಕಮಲಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಉಂಡೆ ನಾನೊಬ್ಬ ಭಾವಭೃಂಗ
ಪಕಳೆಮಾತು ಉದಿರಾಡಬಹುದು, ತುಂಬೀತು ಸ್ವಾಂತರಂಗ
ತೋಳುಗೀಳು ಸಡಲೀತು ಪ್ರಿಯರ ಸುಸ್ನಿಗ್ಧ ಬಂಧದಲ್ಲು
ಪ್ರಾಣ ತುಂಬುವಾ ಅಧರಪಾನ ಇಳಿದೀತೆ ಉದರದಲ್ಲು?”

ಬಾಲಾಗಸಿ:
ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ಹೆಂಡತಿ, ಬೇಂದ್ರೆಯವರಿಗೆ “ ನೀವು ಬಂಗಾರದ ಒಡವೆಯನ್ನಂತೂ ತೊಡಿಸಲಿಲ್ಲ; ಕೊನೆಯ ಪಕ್ಷ ಒಂದು ಮುತ್ತಿನ ಸರವನ್ನಾದರೂ ಕೊಡಿಸಿ”, ಎಂದು ಕೇಳುತ್ತಿದ್ದರಂತೆ. ಬೇಂದ್ರೆ ’ಪ್ರೀತಿಗಿಂತ ಒಡವೆ ಹೆಚ್ಚಲ್ಲ’ ಎಂದು ಹೇಳಲು ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಕವನವನ್ನೇ ಕಟ್ಟಿದರು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ:

ಅಷ್ಟು ಪ್ರೀತಿ ಇಷ್ಟು ಪ್ರೀತಿ

“ಅಷ್ಟು ಪ್ರೀತಿ ಇಷ್ಟು ಪ್ರೀತಿ . . .
ಎಣಿಸಿ ಕಷ್ಟ ಬಡದಿರು,
ಒಲೆದು ಒಲಿಸಿ ಸುಖದಿರು
ಎಷ್ಟೆ ಇರಲಿ, ಅಷ್ಟೆ ಮಿಗಿಲು
ತಮ್ಮ ಕಿರಣ ತಮಗೆ ಹಗಲು;
ಉಳಿದ ಬೆಳಕು ಕತ್ತಲು.
ಬಿಟ್ಟಲ್ಲಿಯೆ ಬೀಡು ಮತ್ತೆ ಆಡಿದಲ್ಲಿ ಅಂಗಳು
ಉಳಿದ ಲೋಕ ಹಿತ್ತಲು.
ಮುತ್ತಿನೆಕ್ಕ ಸರವನಿಕ್ಕೆ
ಮುದ್ದಿಗೆ ಕಳೆ ಕಟ್ಟಿತೆ?
ತೊಯ್ದ ಎವೆಗೆ ಮುದ್ದನಿಡಲು
ಮುದ್ದಿಗೆ ಅದು ತಟ್ಟಿತೆ?
ಕುದಿದ ಬಂದ ಕಂಬನಿಯೊಲು
ಕಂಪು ಬರದೆ ಬಿಟ್ಟಿತೆ?
ಮುತ್ತು,ರತುನ ಹೊನ್ನು ಎಲ್ಲ
ಕಲ್ಲು, ಮಣ್ಣ ವೈಭವಾ
ಎಲವೊ ಹುಚ್ಚು ಮಾನವಾ
ಒಂದು ಷೋಕು- ಬರಿಯ ಝೋಕು
ಬದಕಿನೊಂದು ಜಂಬವು,
ಒಲವೆ ಮೂಲ ಬಿಂಬವು.
ಸಪ್ತ ನಾಕ ಸಪ್ತ ನರಕ
ಅದರ ಬೆಳಕು ಕತ್ತಲು
ಮನ್ವಂತರ ತನ್ವಂತರ
ಅದರ ಕೋಟೆ ಕತ್ತಲು
ಸಿಂಹಾಸನವನೇರಿ ಕುಳಿತೆ;
ತೊಡೆಗೆ ತೊಡೆಯ ಹಚ್ಚಿದೆ
ಸರಿಯೆ, ಒಲಿದ ತೋಳಿಗಿಂತ
ಅದರೊಳೇನು ಹೆಚ್ಚಿದೆ?
ಎದೆಯ ಕಣ್ಣ ಮುಚ್ಚಿಕೊಂಡು
ಏಕೊ ಏನೊ ಮೆಚ್ಚಿದೆ
ಮರದ ಅಡಿಗೆ ಗುಡಿಸಲಿರಲಿ
ಅಲ್ಲೆ ಒಲವು ಮೆರೆಯದೇ
ನಲಿವು ಮೇರೆವರಿಯದೇ?


’ಮೇಘದೂತ’ದ ಪ್ರಕಟಣೆಯಿಂದ ಬಂದ ಕಿಂಚಿತ್ ಪ್ರಾಪ್ತಿಯಿಂದ, ಬೇಂದ್ರೆ ತಮ್ಮ ’ಯಕ್ಷಿ’ಗೆ ಮುತ್ತಿನ ಸರವೊಂದನ್ನು ಕೊಡಿಸಿ, ಪ್ರೀತಿಯ ಋಣಮುಕ್ತರಾದರೆಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ’ಮೇಘದೂತ’ದ ’ಅರ್ಪಣ’ದಲ್ಲಿಯಂತೂ ಬೇಂದ್ರೆ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ:

“ಕಾಳಿದಾಸನ ಕಡಲ
ಮುತ್ತು ಮಾಲೆಯನಿತ್ತೆ.
ಮುಡುಪನೊಪ್ಪಿದೆಯೆಂದು ಮುಕ್ತಳಾಗು
ಓ ಯಕ್ಷಿ, ಚೈತ್ಯಾಕ್ಷಿ,
ಚೆನ್ನೆ ಹೃದಯದ ಸಾಕ್ಷಿ,
ನನ್ನ ಕಲ್ಯಾಣಕ್ಕೆ ಯುಕ್ತಳಾಗು”