ಟೊಂಕದ ಮ್ಯಾಲ ಕೈ ಇಟಗೊಂಡು............ದ.ರಾ. ಬೇಂದ್ರೆ

೧

ಟೊಂಕದ ಮ್ಯಾಲ ಕೈ ಇಟಗೊಂಡು

ಬಿಂಕದಾಕಿ ಯಾರ ಈಕಿ?

ಒಂಕೀತೋಳ ತೋರಸತಾಳ

ಸುಂಕದ ಕಟ್ಟ್ಯವಗ.

೨

ಯಣ್ಣಾ, ಮಾವಾ ಅಂತ ರಮಿಸಿ

ಬಣ್ಣದ ಮಾತು ಆಡಿಕೋತ

ಕಣ್ಣಾಗ ಮಣ್ಣ ತೂರುವಾಕಿ

ಸಣ್ಣನ್ನ  ನಡದಾಕಿ.

೩

ಕಮ್ಮಗ ನಾಲಿಗಿ ಚಾಚತಾಳ

ಸುಮ್ಮಸುಮ್ಮಗ ನಾಚತಾಳ

ದಮ್ಮಡಿ ಕೂಡ ಕೊಡದ ಹಾಂಗs

ಬಿಮ್ಮಗ ಹೊಂಟಾಕಿ.

೪

ಮೆಂತೆದ ಸಿವುಡು ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡು

ಸಂತಿ ಪ್ಯಾಟಿ ಮಾಡಲಿಕ್ಕೆ

ಅಂತೂ ಇಂತು ಎಲ್ಲರಕಿಂತ

ಮುಂಚಿಗಿ ಬಂದಾಕಿ.

……………………………………………………………….

ಈ ಕವನವನ್ನು ನಾನು ಮೊದಲು ಓದಿದ್ದು ‘ಅರಳು ಮರಳು’ ಕವನಸಂಕಲನದಲ್ಲಿ. ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ನಾನು ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ಸೂಕ್ಷ್ಮ ನಿರೀಕ್ಷಕ ದೃಷ್ಟಿಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿ ಬೆರಗಾಗಿದ್ದೆ. ಆನಂತರವೇ ‘ಈ ಕವನವು ‘ಮಂದೀ ಮಕ್ಕಳು’ ಎನ್ನುವ ನಾಟಕಕ್ಕೆ ಬೇಂದ್ರೆಯವರು ಬರೆದ ಒಂದು ಹಾಡು ಎಂದು ತಿಳಿದದ್ದು!

ಬೇಂದ್ರೆಯವರು ವರಕವಿಗಳೆಂದೇ ಪ್ರಖ್ಯಾತರು. ಅವರು ನಾಟಕಗಳನ್ನೂ ಬರೆದದ್ದು ಈ ಖ್ಯಾತಿಯಲ್ಲಿ ಮಸುಕಾಗಿ ಬಿಟ್ಟಿದೆ. ಅವರ ನಾಟಕಗಳಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಹಾಡುಗಳು ಬರುತ್ತಿದ್ದವು. ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಹಾಡುಗಳನ್ನು ಮೊದಲೇ ಬರೆದು ನಾಟಕಗಳನ್ನು ಬರೆಯದೇ ಬಿಟ್ಟದ್ದೂ ಉಂಟು!

ಕವನದ  ಸಂದರ್ಭ:

ಮನೆಯ ಯಜಮಾನರು ರೇಡಿಯೋ ಆಲಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ; ರೇಡಿಯೋದಲ್ಲಿ ‘ಟೊಂಕದ ಮ್ಯಾಲ…’ ಎನ್ನುವ ಹಾಡು ಕೇಳಿ ಬರುತ್ತಿದೆ. ಮನೆಯಲ್ಲಿಯ ಸೇವಕನೊಬ್ಬನು, ಯಜಮಾನರ ಕಣ್ಣಿಗೆ ಬೀಳದಂತೆ ಸೇವಕಿಯೊಬ್ಬಳನ್ನು ಛೇಡಿಸುತ್ತ ಈ ಹಾಡಿನ ಅಭಿನಯ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ನಾಟಕದಲ್ಲಿಯ ಅವನ ಅಂಗಚಲನೆಯನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸುತ್ತ ಈ ಹಾಡನ್ನು ಓದಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಈ ಹಾಡಿನ ಛಂದಸ್ಸು ಅವನ ಅಭಿನಯಕ್ಕೆ ತಕ್ಕಂತಹ ಲಾಘವದ ಛಂದಸ್ಸಾಗಿದೆ. ಬೇಂದ್ರೆಯವರು ತಮ್ಮ ಕವನಗಳಿಗೆ ಬಳಸುವ ಛಂದಸ್ಸು ಯಾವಾಗಲೂ ಸನ್ನಿವೇಶಕ್ಕೆ ಸಮರ್ಪಕವಾದ ಛಂದಸ್ಸೇ ಆಗಿರುತ್ತದೆ ಎನ್ನುವುದನ್ನು ಗಮನಿಸಬೇಕು.

ಕವನದ ಸನ್ನಿವೇಶ:

ಮೊದಲ ನುಡಿ:

ಹಳ್ಳಿಯ ತರುಣಿಯೊಬ್ಬಳು ತನ್ನಲ್ಲಿಯ ಕಾಯಿಪಲ್ಲೆಯನ್ನು ಸಂತೆಯಲ್ಲಿ ಮಾರಾಟ ಮಾಡಲೆಂದು, ಪೇಟೆಗೆ ಹೋಗುತ್ತಿರುವಾಗ, ಅವಳು ಪೇಟೆಯ ಸುಂಕದ ಕಟ್ಟೆಯನ್ನು ದಾಟಿ ಹೋಗಬೇಕಷ್ಟೆ. ಇವಳಿಗೆ ತಾನು ಹೊತ್ತೊಯ್ಯುತ್ತಿರುವ ಮಾಲಿಗೆ ಸುಂಕವನ್ನು ಕೊಡಲು ಎಳ್ಳಷ್ಟೂ ಮನಸ್ಸಿಲ್ಲ. ಹಾಗಾಗಿ ಸುಂಕದ ಕಟ್ಟೆಯವನನ್ನು ತನ್ನ ಒನಪು ಒಯ್ಯಾರಗಳಿಂದ ಮರಳು ಮಾಡಿ, ಪುಕ್ಕಟೆಯಾಗಿ ಪಾರಾಗಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ. ಬೇಂದ್ರೆಯವರು ಕೊಡುವ ಅವಳ ಚಿತ್ರವನ್ನುನೋಡಿರಿ. ಅವಳು ಪಲ್ಲೇದ ಬುಟ್ಟಿಯನ್ನು ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಹೊತ್ತಿದ್ದಾಳೆ. ಒಂದು ಕೈಯನ್ನು ಟೊಂಕದ ಮೇಲೆ ಇಟ್ಟು ಕೊಂಡಿದ್ದಾಳೆ. ಎರಡನೆಯ ಕೈಯನ್ನು ಮೇಲೆತ್ತಿ  ಸುಂಕದ ಕಟ್ಟೆಯವನಿಗೆ ತನ್ನ ಒಂಕಿಯ ತೋಳನ್ನು ಎತ್ತಿ ತೋರಿಸುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ. ತನ್ನ ಸಮತೋಲವನ್ನು ಕಾಯ್ದುಕೊಳ್ಳುವ ಸಲುವಾಗಿ ಅತ್ತಿತ್ತ ಒನೆಯುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ. ಇದರಿಂದಾಗಿ ಆ ಗಂಡು ಜೀವಿಗೆ ಇವಳ ಅರೆತೋಳಿನ ಚೆಲುವಿನ ದರ್ಶನವಾಗುವುದರ ಜೊತೆಗೆ, ಇವಳು ಕಡಿಮೆ ದರ್ಜೆಯವಳಲ್ಲ, ಸ್ವಲ್ಪ ‘ಕಾಸಿದ್ದವಳು’ ಎನ್ನುವ ಅರಿವು ಮೂಡುವುದಷ್ಟೆ! ‘ಎಲಲಾ, ಯಾರಪಾ ಈ ಬಿಂಕದ ಹುಡುಗಿ?’ ಎಂದು ಅವನಿಗೆ ಅನಿಸುವುದು ಸಹಜವೇ! 

ಎರಡನೆಯ ನುಡಿ:

ಇಷ್ಟರಿಂದಲೇ ಆ ಸುಂಕದ ಕಟ್ಟೆಯವನು ಇವಳ ಬಲೆಗೆ ಬೀಳುತ್ತಾನೆಯೆ? ಇವಳು ಯಾರಾದರೆ ತನಗೇನು ಎನ್ನುವ ಮುಖಭಾವವನ್ನು ಆತ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುತ್ತಾನೆ.  ಸರಿ, ಇವಳು ಅವನ ಜೊತೆಗೆ ಒಂದು ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಬೆಸೆಯಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಅವನಿಗೆ ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ‘ಯಣ್ಣಾ!’ ಎನ್ನುತ್ತಾಳೆ. ಇವಳಿಗೆ ಅಣ್ಣನಾಗಲು ಅವನಿಗೇನು ಹುಚ್ಚು ಹಿಡಿದಿದೆಯೆ?! ಆದುದರಿಂದ ಈಗವಳು ಎರಡನೆಯ ಡಾವನ್ನು ಹಾಕುತ್ತಾಳೆ! ‘ಮಾವಾ’ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾಳೆ. ಮಾವ ಅಂದರೆ ಸೋದರಮಾವ. ಸೋದರಮಾವನು ತನ್ನ ಸೋದರ ಸೊಸೆಯನ್ನು ಮದುವೆಯಾಗಬಹುದು. ಈ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಸೂಚಿಸಿದರೆ, ಸುಂಕದ ಕಟ್ಟೆಯವನು ಒಂದು ಆಕರ್ಷಣೆಗೆ ಒಳಗಾಗಬಹುದು, ಆತ ಮಿದುವಾಗಬಹುದು ಎಂದವಳ ಭಾವನೆ. ಆತನ ನೋಟ ಸಾವಕಾಶವಾಗಿ ಇವಳ ಮೇಲೆಲ್ಲ ಹರಿದಾಡುತ್ತಿರುತ್ತದೆ. ಇನ್ನಷ್ಟು ಬಣ್ಣದ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಆಡುತ್ತ ಆಕೆ ಇವನಿಗೆ ಬಲೆ ಬೀಸುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ. ಇಷ್ಟಾದ ಮೇಲೆ ಮಿಕ ಬಲೆಗೆ ಬಿದ್ದಂತೆಯೇ. ಆತನ ನೋಟ ಇದೀಗ ಇವಳ ನಡುಭಾಗಕ್ಕೆ ಸರಿಯುತ್ತಿದೆ. ಅಲ್ಲಿಯೂ ಸಹ ಅವನಿಗೆ ಈ ಬೆರಕೀ ಹುಡುಗಿಯ ಸಣ್ಣನ್ನ ಟೊಂಕ ಮರಳು ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಅಂದರೆ ಇವನ ಕಣ್ಣಿಗೆ ಮಣ್ಣು ತೂರುವ ಅವಳ ಕೆಲಸ ಸಾಧಿಸಿದಂತಾಯಿತು!

ಮೂರನೆಯ ನುಡಿ:

ಮಿಕವೇನೋ ಬಲೆಗೆ ಬಿದ್ದಿದೆ. ಆದರೆ ಸುಂಕದ ಕಟ್ಟೆಯ ಮಿಂಡನಿಗೂ ಸಹ ಮಾತಿನ ಚಾಪಲ್ಯವಿದ್ದೇ ಇರುತ್ತದೆ, ಅಲ್ಲವೆ? ಅವಳನ್ನು ಹುಡುಗಾಟಕ್ಕೆ ಎಳೆಯುತ್ತ, ‘ಚೌಕಾಶಿ’ ಮಾಡುತ್ತ, ತನ್ನ ಚಾಪಲ್ಯವನ್ನು ತೀರಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಅವನ ಹಂಚಿಕೆಯಾಗಿರಬೇಕು.  ಇದೆಲ್ಲ ಅವಳಿಗೂ ತಿಳಿದದ್ದೇ. ಆದುದರಿಂದಲೇ ಆ ತರುಣಿ ‘ಕಮ್ಮಗ ನಾಲಿಗೆ ಚಾಚತಾಳ’. ನಾಲಿಗಿ ಹೊರಚಾಚುವುದು ಅಂದರೆ ಬೆರಕಿ ಮಾತನಾಡುವುದು; ಇದು ಜಾಬಾಲ ಮಂದಿಯ ಲಕ್ಷಣ. ಇದು ಎರಡು ನಾಲಗೆಗಳಿದ್ದ ಹಾವಿನ ಲಕ್ಷಣವೂ ಹೌದು. ಮಾತುಗಳನ್ನು ಬೇಕಾದ ಹಾಗೆ ಬದಲಾಯಿಸಲು ಎರಡು ನಾಲಗೆಗಳು ಬೇಕೇ ಬೇಕು! ಇನ್ನು ‘ಕಮ್ಮನೆ’ ಎಂದರೆ ಏನು? ಕಮ್ಮನೆ ಎನ್ನುವುದಕ್ಕೆ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ಅರ್ಥಗಳಿವೆ. ರುಚಿರುಚಿಯಾದದ್ದು ಎನ್ನುವುದು ಒಂದು ಅರ್ಥ. ಮತ್ತೊಂದು ಅರ್ಥಕ್ಕಾಗಿ, ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ‘ಯುಗಾದಿ’ ಕವನದಲ್ಲಿಯ ‘ಕಮ್ಮನೆ ಬಾಣಕ್ಕೆ ಸೋತು’ ಎನ್ನುವ ಸಾಲನ್ನು ಗಮನಿಸಿರಿ. ಇಲ್ಲಿ ಕಮ್ಮನೆ ಬಾಣ ಅಂದರೆ ಕಾಮದೇವನ ಆಕರ್ಷಕವಾದ ಬಾಣ.  ಈ ಚಂಚಲ ತರುಣಿಯು ನಮ್ಮ ಸುಂಕದ ಕಟ್ಟೆಯವನಿಗೆ ರತಿಮೂರ್ತಿಯಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ. ಅದರಲ್ಲೂ ಅವಳು ‘ಸುಮ್ಮ ಸುಮ್ಮನೆ’ ನಾಚಿದರಂತೂ ಅವನಿಗೆ ಹೃದಯಸ್ತಂಭನವೇ ಆಗಬೇಕು! ಅಂದ ಮೇಲೆ ಆಕೆಗೆ ‘ಏನೂ ಬ್ಯಾಡ ಹೋಗಬೇ’ ಎಂದು ಆತ ಹೇಳಿದರೆ ಆಶ್ಚರ್ಯವಾಗಬಾರದು. ಮುಂದಿನ ವಾರ ಇವಳು ಮತ್ತೆ ಬಂದಾಗ, ‘ಗೆಣೆತನ’ವನ್ನು ಇನ್ನಷ್ಟು ವಿಸ್ತರಿಸಬಹುದು ಎನ್ನುವುದು ಅವನ ಮುಂದಾಲೋಚನೆಯಾಗಿರಬಹುದು! ಅವನ ಕಲ್ಪನೆ ಏನೇ ಇರಲಿ, ಒಂದು ದಮ್ಮಡಿ ಸುಂಕವನ್ನು ಸಹ ಬಿಚ್ಚದೆ ಹೋಗುವ ಇವಳು ‘ಬಿಂಕದ ಸಿಂಗಾರಿ’ಯೇ ಸೈ!

ನಾಲ್ಕನೆಯ ನುಡಿ:

ಇದೀಗ ಬೇಂದ್ರೆಯವರು ಈ ಹಾಡಿನ conclusion ಭಾಗಕ್ಕೆ ಬಂದಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಹುಡುಗಿಯು ಸಂತೆಯಲ್ಲಿ ಮಾರಲಿಕ್ಕೆ ತಂದದ್ದು ಒಂದು ಬುಟ್ಟಿ ಮೆಂತೇ ಸೊಪ್ಪು. ಇತರ ಮಾರಾಟಗಾರರಿಗಿಂತ ಮೊದಲೇ ಬಂದು, ತನ್ನ ಮಾಲನ್ನು ಎಲ್ಲರಿಗಿಂತ ಮೊದಲೇ ಮಾರಿ, ದುಡ್ಡು ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಹೋಗುವುದು ಇವಳ ಬೇತು. ಆದುದರಿಂದಲೇ  ‘ಅಂತೂ ಇಂತೂ ಎಲ್ಲರಿಗಿಂತ ಮುಂಚಿಗಿ ಬಂದಾಕಿ’ ಎಂದು ಬೇಂದ್ರೆಯವರು ಇವಳ ಚಾತುರ್ಯಕ್ಕೆ ಆಶ್ಚರ್ಯ ತೋರಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.

ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ಸೂಕ್ಷ್ಮ ನಿರೀಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಈ ಕವನದಲ್ಲಿ ನೋಡಬಹುದು. ಜೊತೆಗೇ ಈ ನಿರೀಕ್ಷಣೆಯಯನ್ನು ಕಲ್ಪನೆಯಲ್ಲಿ ಜೋಡಿಸುವ ಅವರ ಪ್ರತಿಭೆಯನ್ನೂ ಕಾಣಬಹುದು. ನಾಟಕಕ್ಕೆ ಹೊಂದುವಂತಹ ಪದವನ್ನು ಬರೆಯಬೇಕಲ್ಲವೆ? ಛಂದಸ್ಸು ಅಂದರೆ ಕವನದ ಗತಿ ಈ ದೃಶ್ಯಕ್ಕೆ ಹೊಂದಿಕೊಳ್ಳುವಂತಿರಬೇಕು. ಇದೆಲ್ಲವನ್ನೂ ನಾವು ಈ ಹಾಡಿನಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದು.

……………………………………………………………

ಸಂಬಂಧವಿಲ್ಲದ ಒಂದು ಟಿಪ್ಪಣಿ:

ಗಿರೀಶ ಕಾರ್ನಾಡರು ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ಮೇಲೆ ಒಂದು documentary filmಅನ್ನು ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಹಾಡಿನ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ, ಬೇಂದ್ರೆಯವರು ತಮ್ಮ ಮನೆಗೆ ಕಾಯಿಪಲ್ಲೆ ಮಾರಲು ಬಂದ ಹಳ್ಳಿಯ ತರುಣಿಯನ್ನು ನೋಡುತ್ತಿರುವ ದೃಶ್ಯವನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ.  ಈ ಹಾಡಿನಲ್ಲಿಯ ಆ ಹಳ್ಳಿಯ ತರುಣಿ ಎಂತಹ ಸೀರೆ, ಕುಪ್ಪುಸ ಧರಿಸಿರಬಹುದೆಂದು ಕಲ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಿರಿ. ಮೈ ಮುಚ್ಚುವ ಸಾದಾ ಸೀರೆ, ತುಂಬು ತೋಳಿನ ಕುಪ್ಪುಸ, ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಹೊತ್ತ ಸೆರಗು ಇವು ಅವಳ ಉಡುಗೆಯಾಗಿರಬೇಕಲ್ಲವೆ? ಆದರೆ ಕಾರ್ನಾಡರಿಗೆ ,ಹೆಣ್ಣುಗಳನ್ನು ---ಅವಶ್ಯಕತೆ ಇರಲಿ, ಬಿಡಲಿ---ಅರೆಬೆತ್ತಲೆಯಾಗಿ ತೋರಿಸುವ ಹುಮ್ಮಸ್ಸಿದೆ. ಇಲ್ಲಿಯೂ ಸಹ, ಆ ತರುಣಿಯ ಸೆರಗು ಅವಳ ಎದೆಯ ಒಂದೇ ಭಾಗವನ್ನು ಮುಚ್ಚುವಂತೆ ಚಿತ್ರೀಕರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ‘ಹೋಗಲಿ ಬಿಡಿ, ಇದು ಕಾರ್ನಾಡರ ರಸಿಕತೆ’ ಎಂದು ಅನ್ನಬಹುದು. ಆದರೆ ಬೇಂದ್ರೆ ಅಜ್ಜ ಅದನ್ನೆಲ್ಲ ಕಣ್ಣು ಕಣ್ಣು ಬಿಟ್ಟು ನೋಡುತ್ತಿರುವಂತಹ ನೋಟ ಮಾತ್ರ ಕಾರ್ನಾಡರ ಬಗೆಗೆ ತಿರಸ್ಕಾರವನ್ನು ಹುಟ್ಟಿಸುತ್ತದೆ.